VAKA SUNUMU – TUVALET EĞİTİMİ

Yazar : Sonnur KÖSE ÖZTÜRK, Uzm. Psk. Dan. – Psikodrama, Oyun ve EMDR Terapisti

 

Oyun Terapisinde Vaka Sunumu
Küçük A.’nin Bağimsızlık Savaşı

Başvuru Tarihindeki Kronolojik  Yaşı: 3 ;8
Başvuru Nedenleri : Tuvalet eğitimi ; kakasını beze yapması. Oyuncak ve düzen takıntısı.

Anne Babadan Alınan Anamnez  Bilgileri

Çocuğun Gelişim Öyküsü:
Doğumdan itibaren normal gelişim göstermiştir. Anne stresli bir hamilelik geçirdiğini ifade etmektedir. 7 ay anne sütü almıştır. 3 yaşına kadar biberon ve emzik kullanmıştır. Çişini 3 yaşında tuvalete yapmaya başlamıştır. 

Çocuğun Özellikleri: Tuvalet eğitimine başlandığında 3-4 gün kakasını tuvalete yapmıştır. Aynı dönemde bağımlı olduğu emziği kopmuş, anne baba yenisini almamıştır, böylece emziği ve bezi aynı anda bırakmıştır. Sonra kakasını tuvalete yapmamaya başlamıştır. Bu dönemde evde anne babanın güvenmediği bir bakıcıları vardır. Anne baba tuvalete yap diye ısrar ettiğinde kakasını tutmuş ve kabız olmuştur.  Başvuru sırasında A. kakasını odasında, ayakta ıkınarak, kapı kapalı, kapı kulbuna tutunarak tek başına bezine yapmaktadır. Kakası geldiğinde beze itiraz etmekte, bezi çıkarttırmakta, otuz dakika sonra tekrar taktırtmaktadır. Bezi varken tutmaya çalışmakta, bırakmamak için mücadele etmektedir. Kakasını vücudundan bırakırken rahat değildir, endişe ve korkuları vardır. Kakasını akşamları okuldan geldikten sonra yaklaşık aynı saatlerde yapmaktadır. Emziği bıraktıktan sonra artan araba takıntısı vardır, sadece arabalarla oynamaktadır. Oyunlarında arabaları çarpıştırır, kaza yapar ve arabaları parçalar. Yemekle ilgi dönemsel iştahsızlıkları vardır. Evde anne olduğunda anne; baba olduğunda baba tarafından yedirilmektedir. Uykuya tek başına geçememekte, bazen anne baba yatağında, bazen baba yanına uzanarak bazen de salonda televizyon karşısında uyumaktadır. Aile dışındaki ilişkilerinde çekingendir. Aile içinde ise anne babaya göre aşırı hareketli, kuralsızdır. Ayrıca, engellendiğinde öfkelenmekte anne, baba, bakıcı ve ablaya vurmaktadır. 

Yaşam Ortamı: Annenin birinci evliliğinden onlarla beraber yaşayan 16 yaşında bir kızı vardır. A. ablasını çok sevmektedir ama annenin ifadesine göre ablası ona şefkat, ilgi göstermemekte ve bakımı konusunda anne babaya destek vermemektedir. Evde ayrıca A.’nın sık sık değişmekte olan bakıcıları yaşamaktadır. A. sabahları ve okul sonraları anneye kıyasla babasıyla daha uzun süre zaman geçirebilmektedir.

Arkadaş İlişkileri: Görüştüğü yaşıtı arkadaşı yoktur. Aynı apartmanda bir buçuk yaşında kız kuzeni vardır, onunla ve 7 yaşındaki kız-erkek komşu çocukları ile oynamayı sevmektedir. 

Anne Baba Özellikleri: Anne genel müdür asistanı, baba ise bir tekstil firmasında tasarımcı olarak tam zamanlı çalışmaktadır. Annenin çalışma saatleri uzundur, sabahları bir, akşamları iki saat ve hafta sonları  A. ile beraber olabilmektedir. Anne A.’dan vakit çalmadığını, ergenlik dönemindeki kızını ihmal ettiğini düşünmektedir. Anne mükemmelliyetçi, kendine karşı kuralları olan ama A.’ya kural koymakta zorlanan bir annedir.  Baba, annesine kıyasla A. ile daha uzun süre birlikte olmaktadır. Anneyle benzer özellikler göstermekte, ayrıca endişelidir, titizlik ve düzen takıntısı vardır. Obsesif kişilik yapısı özellikleri göstermektedir. Anne, babadan alınan bilgilere göre panik atak tedavisi görmüştür. Baba da A.’ya kural koyamamaktadır. Baba ayrıca zaman zaman öfke patlamaları yaşamakta A.’ya bağırmakta, A.’da ağlamaktadır.

BULGULAR 
Okuldan Alınan Bilgiler: A. iki senedir yarım gün aynı yuvaya devam etmektedir. Okulda çekingendir, özgüveni düşüktür, duygularını ifade etmez. Arkadaşlarıyla ilişki kurmakta zorlanmaktadır, genelde tek başına oyun oynamakta, öğretmen desteği ile gruba girmektedir. Öğretmenleri potansiyelinin çok iyi olduğunu ifade etmektedirler. Okulda hiç kakasını yapmamaktadır.

Anne babayla yapılan ilk görüşmede A.’nın anamnez bilgileri alındıktan sonra tanıma ve değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Sorun alanıyla bağlantılı olmadığı, aile zeka testlerine karşı olduğu ve zaten zekayla ilgili zayıflık, nörolojik sorun görülmediği için zeka testi uygulanmamıştır.

Testler Sırasındaki Gözlemler: A. esmer, yaşına uygun boy ve kiloda, koyu renk saç ve gözleri olan çok sevimli bir çocuktur. Testler sırasında A.’nın ifadesinin ve kavramasının iyi olduğu,  ürkek-çekingen davrandığı, özgüveninin düşük olduğu, endişeli-takıntılı kişilik yapısı özellikleri gösterdiği, inatçı olduğu, pasif agresif bir tutum gösterdiği ve duygularını paylaşmadığı gözlemlenmiştir. 

Cinsel kimlik gelişiminin henüz tamamlanmadığı, erkek-kız olmayı sorguladığı, kakasını tuvalete yapmakla ilgili korkularının olduğu, bu konuda babasını model alamadığı, baba ile rekabette olduğu, annesine babaya göre daha olumlu duygular hissettiği, anne babadan ilgi ihtiyacının olduğu, karanlık korkusunun olduğu, kendisine karşı olumsuz benlik algısının olduğu saptanmıştır.

Anne babaya göre baskın, A. anne tarafından kabul edilmediğini, sevilmediğini düşünüyor. Anneanne önemli ama anneanneden de onay alamadığını, kabul görmediğini hissetmektedir. Dededen de anneanne gibi onay almamakta, kabul edilmemektedir. Baba titizdir.  A., babasıyla oyun oynamayı sevmekte ama babasının bunu sevmediğini düşünmektedir. Kendisini güçsüz ve çaresiz olarak algılamaktadır. Ablayı aile resmine dahil etmemiştir. A. ablasını hem kıskanmakta hem de ablası tarafından kabul edilmediğini hissetmektedir.

Yorum 
A. anal dönemde takılmıştı, ödipal döneme geçmekle ilgili zorlukları vardı. Baskın bir anne vardı, babayı model alamıyordu. Üstelik babadan aldığı endişeli ve takıntılı bir kişilik yapısı vardı. Kakasını tuvalete yapmaya korkuyordu. Çok zeki olduğu için diğer çocuklardan daha çok korkuyor, daha çok sorguluyordu. Bilmediği çok şey olduğu için de kendine güvenemiyor, kendini çaresiz hissediyor ve özgüveni düşüyordu. Anne babası tarafından kabul edilmediğini hissettiği için tek kontrolünün kendisine ait olan kakasını istediği yere yapma özgürlüğünü vererek anne babayı mutlu etmek istemiyor, üstelik anne baba da bu konuda takılmış olduğu için A. bu konuda da kendini merkezde tutarak onlardan ilgi alıyor, bunu kullanıyordu. Nihayet A., anne babasının ilgisini üzerine çekebileceği bir konu bulabilmişti.

TERAPİ SÜRECİ
A. ile terapi sürecine yapılan tanıma ve değerlendirme çalışmalarından sonra 2004 Kasım ayında başlanmış, haftada bir olmak üzere toplam 27 seans terapi süreci devam etmiştir. Her hafta anne ile telefon görüşmeleri ve belirli aralıklarla anne baba görüşmeleri yapılmıştır. A.’nın terapi süreci tamamlandıktan sonra izleme sürecine geçilmiştir. İki sene içinde 3 izleme görüşmesi yapılmıştır.

Birinci Seans: A. ilk seansa babası ile geldi, benimle göz teması kurmadı, merhaba demedi ama elimden tuttu ve babadan ayrılarak ürkek bir şekilde benimle oyun odasına geldi. Her yerde araba aradı, arabaları beğenmedi, kırık bir arabadan rahatsız oldu. Odadaki herşeyi araştırdı, burda ne var, dışarda ne var, camın dışını bana gösterir misin, bu poşette ne var gibi. Oyun odasındaki oyuncakları inceledi, araştırdı. Oyun evindeki tüm eşyaları yeniden düzenledi. Her şeyi tekrar tekrar sordu, bu şemsiyenin sapı batar mı, burdan düşer miyiz? Süslü, parlak oyuncakları beğendi, bana yakışıyor mu diye sordu. Cinsel kimliği ile meşgul olduğunu düşündüm. Oyuncak tuvaleti eline aldı, ‘kakalar burda kalıyor mu?’ diye sordu. 
Bana verdiği duygular; endişeli ama aynı zamanda öğrenmeye meraklı, tuvalet konusunda takılmış görünüyor ve cinsel kimliği ile meşgul. Özgüveni düşük, yapamamaları çok. Dikkati çabuk dağılıyor, seslere duyarlı. Talimat alıyor, uyumlu. Benimle ilişki kurmaya başladı.

Terapi Seyri:
İlk seanslarda A. sadece arabalarla  ve oyun eviyle oynuyordu. İlk seanslarda oyun evindeki eşyaları düzenlerken sonraları bana güvenmeye başladıktan sonra benim sınırlarımı denemek için eşyaları dağıtmaya başladı. Bazı şeyleri bana yaptırmaya çalışıyordu. Kendisinin yapamayacağını düşünüyordu. Başardığı şeyleri ona  ifade ediyordum. Başarınca mutlu olmaya kendisine güvenmeye başladı. Kakasını yaparken canının acıdığını ifade etmeye başladı. Bir süre sonra değişik oyuncaklarla oynamaya başladı. Benimle paylaşmaya başladı, benim kakamı nereye yaptığımı sordu, bez takıyor muyum diye. Beni oyunlarına katmaya başladı, dramatizasyonla fantazilerini getirmeye başladı. O abi oldu beni de kız kardeşi yaptı. Oyunlarda onun yapmamı istediği şeyleri yapıyordum. Yakaladığım duygularını ona geri yansıttım. Kendi duygularını anlamasına yardım ettim. Bir süre sonra bana daha çok güvenmeye başladı, benimle ilişki kurmaya başladı. Araba buradan dönerken düşebilir ne yapsın gibi, endişelerini bana yansıtarak bana çözüm ürettirmeye çalıştı, ben de sence diye ona çözüm ürettirmeye çalıştım. Yaşının üzerinde sorular soruyordu, yerin altında neler var, yıldızlar neden orada duruyor gibi. Seanslardan mutlu çıkmaya başladı. Her seans kafasında bir planla geliyor, yapmak istediklerini yapıyor, sormak istediklerini soruyor, benimle oynamak istediklerini oynuyordu. Benim onu kendisi olarak kabul ettiğimi hissediyordu. Terapi sürecinin ortalarında seanslarda beze yapmaktan rahatsız olduğunu ama tuvalete yapmaya da korktuğunu ifade etmeye başladı. ‘Oyuncak bebeğin kakası bitmiyor, bezi hep duruyor, çok durursa altı acır, pis olur. Tuvaletin kenarı pisli, tuvalete yaparsa canı acır. Balığın tuvaleti geliyor, beze değil, tuvalete yapıyor. ‘  Bazen inanılmaz derecede çok soru soruyordu, bu nasıl böyle oluyor, bu neden boyle gibi. Seanstan çıkmak istememeye başladı. Ben oyunlarında yapamayacağını düşündüğü şeyleri ona denetmeye başladım. Ona seçenek sunmaya başladım. Bezle tuvaletin üzerine çıkıp, oturmak gibi. Balık ve bebeği birleştirdim. ‘Bunlar aynı bebek, kakasını nereye yaparsa yapsın, her tarafta acımadan yapar. 2-3 gün kaka yapmayınca acır, bende de acır, babada da acır, herkesinki acır. Bezde acımadıysa, tuvalete yaparken de acımaz. Daha once acımasının nedeni başkaydı. Kabızken acır gibi. ‘  A.’yı takip ettim, gerektiğinde o konuyu işledim. Terapinin sonralarına yakın yaşadığı olayı anlattı bana, eski bakıcısı varken, ona kakanı yap, acımaz demiş ve yapmış ve acımış. O yüzden de şimdi yapmaya korktuğunu ifade etti. Aynı dönemde her seans büyüdüğünü ve  yapabildiği şeyleri bana anlatmaya başladı, bisiklete binebiliyorum gibi. Bana en iyi arkadaşım sensin demeye, beni evine davet etmeye başladı. Benim onu olduğu gibi kabul ettiğimi hissetmeye başladı. Kendini bana daha çok ifade etmeye başladı, aynı dönemde cinsel kimliğini kabullenmeye başladı. ‘Ben arabaları seviyorum, ben erkeğim pipim var sen kızsın pipin yok’ gibi. Yanlış birşey yaparsa, bu kırılırsa bana kızar mısın diye sormaya başladı. Ben hayatındaki diğer kişilerden farklı mıyım farklı davranıyor muyum kontrol etmeye başladı. Eski bakıcısının çok kızdığını ifade etti. Seans bitimlerinde bekleme salonu kalabalık olduğunda çekiniyordu. Daha sonra rahatladı, daha dik yürümeye başladı. Arabalar kaza yapmaya, endişe ve agresyon çıkmaya başladı, ben ölecek miyim, sen ölecek misin ölünce ne olur diye sormaya başladı. Sonraki seanslarda ben ölmek istemiyorum, ben çocuğum ölmem, büyümek istemiyorum, kakamı tuvalete yaparsam büyümem diye ifade etti. Sonraki seanlarda deprem oldu ve öldü, sonra aniden bebekleşti ve olumsuz davranmaya, herşeyi dağıtmaya başladı. Bir regresyon yaşadı. Ona sınır koymam gerekti ama korktuğunu anladığımı ve ona kızmadığımı da ifade ettim. Sonraki seanslarda uzun süre bunu tekrarladı. Sonra bir seans ölürsen hastaneye gidersin dedi ve ölüm temasını kendince çözümledi, rahatladı. Arkadaşlarını anlatmaya başladı. İhtiyaçlarını dile getirmeye başladı. Arkadaşlarım tuvalete, ben beze yapıyorum, onlarla arkadaş olmak için ben de tuvalete yapmalıyım dedi. Kendi çözüm üretmeye başladı. Seansta kakası gelirse yapacağını söyledi. Korkularını ifade etmeye başladı, böceklerden, yılanlardan korkuyorum ve onlarla oynayarak seansta korkuları ile mücadele etmeye başladı. Bir seans arabayı suya soktu sanki yok eder gibi sonra onunla oynamadı ve araba takıntısı bitti. Seanslardaki kontrolü kalktı, evdeki gibi yaramaz olmaya başladı, kuralları, sınırları denemeye başladı. Öfkesini ifade etmeye başladı, bu kilit seanstı ve sonra kakasını tuvalete yapmaya başladı. Kakasının kontrolünü anne babaya verdikten sonra öfkesi daha çok açığa çıktı ama A. öfkesini kontrol etmeyi ve boşaltmayı da öğrendiğinde terapisi tamamlanmıştı. Anne babasıyla yakınlaşmıştı, kendi ihtiyaçlarını onlara ifade edebiliyordu. Sonra önce 15 günde 1, sonra anne aradığında görüşmeye başladık. İzlemeye aldım. Arada anneyi aradım, nasıl gidiyor diye. A. sonunda kendi otonomi savaşını kazanmıştı.

Anne Babadan Alınan Bilgiler:
Terapinin ilk seanslarında anne takıntılarının arttığını ifade etti. ‘Elimde arabamla pijamamı giyicem’ gibi, birşey yaparken istediği gibi olmayınca olaya baştan başlatma gibi. Anne baba takıntılarını yaparak onları pekiştiriyorlardı. Anne babaya takıntılarını pekiştirmemeleri önerildi. Aile tuvalet konusunda takılmıştı. Onlardan A.’ya  ‘ biz destek için hazırız, sen ne zaman hazırsan o zaman tuvalete yaparsın’ mesajını vermelerini istedim. Oyunlarında savaş ve depremin arttığını ifade ettiler. Terapi seyrine paralel o hafta seansta ne getirdiyse dışarda da o konuyla meşgul oldu, anne babaya sorular sordu. Öfkesi arttı, aile sınır koydu, öfkesiyle nasıl başedebileceği konusunda ona destek ve model oldular. Ölümü sorguladı, anne baba sorularını yanıtladı, onu rahatlattılar, ona güven verdiler. En önemlisi anne ona yakınlaşmaya başladı, kızıyla olan ilişkisi nedeniyle A. ile olan ilişkisinin olumsuz etkilendiğini farketti. Onu kabul etmeye ve keyifli zaman geçirmeye başladılar. Baba da onu kabul etti, babayla ilişki olumlu olmaya başlayınca A. babayı model almaya başladı, güçlendi, büyümek istediğine karar verdi ve kakasını tuvalete yaparak anne babayı ödüllendirdi. Anne baba terapiye inandılar, işbirliğinde önerileri uyguladılar. Terapinin sonlarına yakın kendine daha çok güvendiğini, takıntı ve titizliğinin bittiğini, utanmasının geçtiğini, yeni insanlarla konuştuğunu ifade ettiler. 

Okuldan Alınan Bilgiler:
Okulla belli aralıklarla görüşüldü, terapinin seyrine göre önerilerde bulunuldu. Okula tam gün gitmeye başladı. Terapi sürecinin bitimine yakın; iletişimde artış var, daha güvenli, arkadaşları var. Disipline etmekte zorluk çekiyoruz, gözümüze baka baka yapmaması gereken şeyleri yapıyor. Kumları çimlere boşaltıyor, onu farketmemizi istiyor bilgisini verdiler. A. orada da ‘kendim olursam beni ne kadar kabul ediyorlar’, kendi sınırlarını denemeye başlamıştı, terapi sürecinde benimle  ve ailesiyle olan ilişkisi gibi. Okul, hem ona sınır koydu hem de onu kabul etti. Terapinin sonunda kendine güvenen, arkadaşları olan ve en önemlisi duygularını paylaşan bir A. vardı.

İzleme Çalışmaları:
A. ile her görüşmemizde kendine olan güveni artıyordu. Ablası, anne babası ve bakıcısı ile iletişimi olumlu yönde gelişmişti. Ablasının en iyi arkadaşı olduğunu ifade etmeye başlamıştı. Kakasını artık tuvalete yapabildiğini büyük bir gururla benimle paylaştı. 
En son görüşmemizde oyun odasında bana parende atarak şov yaptı. Artık A. kim olduğunu biliyordu, kendine güveniyordu, çok arkadaşı vardı. En önemlisi cesareti vardı. Sorunları olduğunda çözüm üretiyordu. Duygu paylaşımı çok artmış durumdaydı.   A. ile yapılan görüşmeden sonra anne baba görüşmesi yapıldı, o gorüşmeye ablası da katıldı. Çünkü artık A.’nın hayatında ablası da çok önemliydi. Anne babasına A.’nın kendisini geliştirebileceği aile ortamı için  öneriler verildi. A. ne zaman isterse benimle görüşmeye gelebileceğini biliyor.