ÇOCUKTA DİKKATİN GELİŞTİRİLMESİ
Yazar : Prof. Dr. Norma RAZON, Eğitim Danışmanı – Pedagog
Biz insanlar çevremizi duyu organlarımızın yardımıyla tanırız. Çevremizde olup bitenleri görerek, duyarak öğreniriz. Nesneleri elleyerek, koklayarak, tadarak birbirinden ayırırız. Çevremizde o kadar çok nesne ve olay var ki, bunların her birini algılamamız mümkün değildir. Biz çevremizdeki uyarıcılardan ancak bir kısmını algılar, bir kısmına dikkat ederiz, bazı uyarıcıların farkına bile varmayız. Zaten bütün uyarıcıları aynı anda fark etmemiz, bunların tümünü algılamamız bizden beklenemez, çünkü insanın dikkati sınırlıdır.
Dikkat, fizyolojik ve psikolojik enerjinin bir nokta üzerinde toplanmasıdır. Bir olaya, bir insana veya bir nesneye ilgi duyduğumuz oranda, ona dikkat ederiz. İlgimizin derecesine bağlı olarak, dikkatimizin şiddeti ve süresi artar. Konuya ilgi duyulduğu hallerde, dikkat süreklilik gösterir. Konuya ilgi duyulmadığı hallerde ise dikkat azalır, hatta kaybolur.
Okul çağında çocuğu olan pek çok anne, çocuğun dikkatsizliğinden, dikkat süresinin kısalığından şikâyetçidir. “Benim çocuğumun dikkati çok dağınık” veya “Çocuğum ders yaparken dikkatini bir türlü toplayamıyor” diyerek yakınan anne sayısı az değildir. Yüklü bir ders programı altında ezilen, yapılacak pek çok ödevi olan, düzenli yaşama sahip olmayan çocuk çabuk yorulur, dikkati çabuk dağılır. Hele ders çalışmaktan hoşlanmıyorsa, çalıştığı konuya ilgi duymuyorsa, çocuğun dikkat süresi giderek kısalır.
Çocuğun dikkatini uyanık tutmanın yolu, öncelikle onun ilgisini uyarmaktır. İlgi duyulan konu üzerinde dikkatin toplanması daha kolaydır. İlgi ve dikkatin uyanık olduğu durumlarda, öğrenme daha hızlı ve daha kalıcı olur. Çocuk, dikkatli olduğu oranda alıcıdır, alıcı olduğu oranda çabuk ve kolay öğrenir. Öğrenmede çok etkili bir faktör olan dikkatin, türü ve düzeyi araştırılmalıdır. Her işte, ister zihinsel bir etkinlik olsun, ister el becerisi gerektiren bir iş olsun, dikkat belirli bir şekilde ve belli bir şiddette kendini gösterir.
Bazı çocuklar çok dikkatlidirler, hiçbir ayrıntı gözlerinden kaçmaz. Dikkatlerini uzun bir süre aynı iş üzerinde toplayabilirler. Bu iş sıkıcı da olsa, tekdüze de olsa, onu bitirinceye dek, dikkatlerini konu üzerinde yoğunlaştırabilirler.
Bazı çocukların ise dikkati çok dağınıktır. Kendilerine bir hikâye anlatıldığında veya bir parça okunduğunda, anlatanı veya okuyanı bir süre izledikten sonra dalarlar, konudan uzaklaşırlar. Bu çocuklar, belli bir işi yaparken de, bir problem çözerken de dikkatlerini kolayca toparlayamazlar. Bu çocuklara bir şey öğretmek çok zordur, bu durum genellikle başarısızlıkların temel nedenlerindendir.
Odaklanmakta zorlanan çocukların dikkatlerini geliştirmek, dikkat sürelerini arttırmak için onlara bir takım alıştırmalar yaptırmak gerekir. Bu alıştırmalar oyun şeklinde yaptırılabilir: çocuktan belli bir resimdeki yanlışları bulması, iki resim arasındaki benzerlik ve farklılıkları göstermesi, anlatılan bir hikâyeyi tekrarlaması veya hikâye ile ilgili soruları cevaplandırması istenilebilir. Örneğe bakarak şekil çizdirmek, modele uygun inşalar yaptırmak, benzer resimleri gruplandırtmak, eşleştirme yaptırmak, eksikleri tamamlatmak, yanlışları buldurmak, zihinden hesap yaptırmak… akla ilk gelen alıştırmalardır. “Hangi elimde?”, “Uçtu uçtu kim uçtu?”, Evet-hayır oyunu” ve “Kelime oyunu”, hep dikkat geliştirici oyunlardır. Bu tür oyunlara okul öncesi dönemde de, okul döneminde de yer verilmelidir. Yalnız bu oyun ve alıştırmalarla çocuğu sıkmamaya, bıktırmamaya hatta yormamaya özen gösterilmeli, bunlar çocuk için cazip hale getirilmelidir.
İlgi, hareket, ani değişiklikler, uyarının büyüklüğü, şiddeti ve sesi, dikkati uyanık tutan özelliklerdir. Buna karşılık yorgunluk, uykusuzluk, stres, gerginlik ve huzursuzluk dikkati dağıtan etkenlerdir.
Her insanın kendine özgü bir karakteri, bir kişiliği olduğu gibi, yine kendine özgü bir zihinsel yapısı, bir dikkat gücü vardır. Bireyde var olan dikkat gücünü farklı şekillerde değerlendirebiliriz: talimatı kavrama, süratli öğrenme, tekrar işinde başarılı olma, verilen bir işi kısa zamanda ve hatasız yapma… hep dikkat gerektiren işlerdir. Bireyin belli bir alanda başarılı olması, belli bir işte verimli olması, büyük ölçüde dikkatini toplama gücüne bağlıdır. Dikkat bir bakıma, bireyin başarısını ve verimini belirleyen temel zihinsel faktörlerden biridir, bu nedenle küçük yaştan itibaren, evde ve okulda çocuğun dikkatini geliştirmeye önem verilmelidir.